Artnit

Čovek kao građanin je, s jedne strane, potisnuo i zakrio čoveka kao slobodnog duha, koji pripada drugom poretku bića, a s druge strane, čoveka kao proizvođača, kao delatnika - nije bilo proklamovano pravo svakoga čoveka na dostojanstveno postojanje i na rad. Protivrečnosti i lažne posledice proklamacije prava čoveka i građanina u buržoaskim društvima, izazivale su reakciju protiv same ideje prava i slobode ljudske ličnosti.

U jednom od svojih najznačajnijih dela Bekstvo od slobode objavljenom 1941. godine, Erih From izlaže temeljne ideje na kojima će kasnije zasnivati razmatranje osnova zdravog društva. U osnovi Fromove teze je ideja da je sloboda dijamagnetna sila - jednim polom nas primorava da pobegnemo do nje, što From naziva pozitivnom slobodom, a s druge strane nas tera da pobegnemo od nje, manifestacija negativne slobode.

Što se tiče ljudske slobode, u psihološkom smislu, Volter je menjao mišljenje. U Raspravi o metafizici, on brani stvarnost slobode pozivajući se na neposredno svedočenje svesti, koje odoleva svim teorijskim primedbama. U delu Njutnova filosofija, on međutim pravi razliku. U određenim trivijalnim stvarima kad nemam motiv koji me navodi da postupam pre na jedan nego na drugi način, može se reći da imam slobodu indiferencije.

"Zato što naš svet nije isti kao Otelov. Nema limuzina bez čelika - i nema tragedija bez društvene nestabilnosti. A svet je sada stabilan. Narod je srećan; imaju sve što žele, a što nemaju neće ni poželeti. Imućni su; bezbedni su; nikad ne boluju; ne boje se smrti; žive u blaženom neznanju o strasti i starosti; ne vise im o vratu ni majke ni očevi; nemaju ni žena, ni dece, ni ljubavnika, dakle nikog prema kome bi gajili jake emocije, tako su obrađeni da praktično i ne mogu a da se ne ponašaju onako kako i treba da se ponašaju. A ako nešto zaškripi, tu je uvek soma. Koju vi bacate kroz prozor, gospodine Divljače, u ime slobode. Slobode!" On se nasmeja: "Tražite da Delte znaju šta je sloboda! A sad biste još hteli da shvate i Otela! Molim vas!"

Esej O slobodi engleskog filozofa i ekonomiste Džona Stjuarta Mila, koji je napisao 1859. godine, smatra se jednim od temeljnih tekstova savremenog liberalizma. Predmet ovog eseja je građanska, društvena sloboda: priroda i granice vlasti koju društvo može legitimno imati nad pojedincem.

Nemački filozof Johan Gotlib Fihte se deklarisao kao učenik Imanuela Kanta i nastavljač njegove filozofije. U tumačenju Kantove filozofije Fihte je pokazao suštinu slobode. On kaže: "Pri samom pomenu reči sloboda moje srce se otvara i cveta, a pri pomenu reči nužnost ono se bolno grči." Za njega je "biti slobodan ništa, postati slobodan blaženstvo".

Imanuel Kant poriče determinizam i naglašava ljudsku volju. Problem slobodne volje posmatra kao mučnu dilemu. "Svaki čovek, ma šta da mu nedostaje - bilo da je neuk, da ne zna hemiju, logiku, istoriju - u stanju je da otkrije racionalne odgovore na pitanje: kako treba da se ponašam? Svi racionalni odgovori na ovo pitanje moraju se podudarati", tvrdi Kant.

Tokom Drugog svetskog rata francuski pesnik Pol Elijar, jedan od osnivača nadrealizma uključuje se u Pokret otpora. U leto 1941. godine piše svoju poznatu pesmu Sloboda, koja predstavlja poetsku odu slobodi. Ova pesma je objavljena u tajnosti, u Engleskoj 1942. godine, a hiljade njenih kopija su padobranima izbacivali Raf avioni preko okupirane Francuske, kako bi se pružila nada svima onima koji bi pronašli pesmu.

Predmet ovog spisa nije slobodna volja, no je građanska i društvena sloboda, a to će reći: priroda i granice vlasti, koju bi moglo izvršavati društvo na pojedinome.

Sloboda da čovek svoje misli objavljuje i na javnost iznosi, čini se kao da spada pod drugo načelo, jer se računa kao radnja pojedinog čoveka, koja se i drugih ljudi dotiče; no budući da je ona gotovo isto tako važna, kao sloboda mišljenja i što se osniva na istim razlozima, to se ona ne da praktički odlučiti od nje.

Mnogi su vijekovi, mnoga pokoljenja i pjesnici slavili Tebe. Mnoga se svježa krv lila za Te i u ime Tvoje!

Sa Tvojih kao krv crvenih usana vječito šume i struje slatke i opojne riječi, koje vijekovima iz temelja potresaju, koje pregaženo roblje do uzdrhtalog zanosa ushićuju! Ti, o čista i svijetla ženo, od iskona rađaš, a Tvoja bujna i obla njedra kroz duboku i beskrajnu vječnost neodoljivo mirišu strasnim i razbludnim djevojaštvom koje zanosi i opija.