Artnit

Domaćine, koledo,
Gospodine, koledo!
Zastasmo te za večerom
Gde večeru ti večeraš,
Belim grlom vino piješ
I očima biser brojiš,
A rukama gajtan pleteš.

Obredne pesme se vezuju za paganske obrede srpskog naroda i imale su za cilj da umilostive bogove. Ove pesme, iako često vezane uz hrišćanske praznike imaju pagansko obeležje. U praznovanju Uskrsa ima i ostataka mnogobožačkih verovanja, pa se tako slavi oživela priroda, njeno uskrsnuće iz zimskog sna. Dolazak proleća prikazan je veoma slikovito u narodnoj lirskoj pesmi Stignala mi Bela Marija kao rođenje Devane, slovenske boginje proleća i plodnosti.

Kletva za kletvom je kratka narodna lirska pesma iz zbirke Narodne srpske pjesme Vuka Stefanovića Karadžića objavljene 1824. godine. Svojom pričom, sadržinom i iskazanim mislima i osećanjima ova pesma ima osobine porodične narodne lirske pesme. Naslov pesme Kletva za kletvom je u potpunom kontrastu sa sadržinom. Kletva je povezana sa proklinjanjem nekoga sa željom da mu se nešto neprijatno desi i izražava bol, bes i mržnju, a u sadržini pesme Kletva za kletvom se niže dobra želja na dobru želju.

Narodnu lirsku pesmu o devojci koja čuva nebeske vratnice, Anđa Kapidžija, Vuk Stefanović Karadžić je zapisao na beloj poleđini karte za diližansu od Beča do Zemuna, iz 1820. godine. Iako se ovoj pesmi često pripisuje mitološko poreklo Vuk je nije svrstao među mitološke pesme, nego u "ljubavne i druge različne ženske pjesme".

Jablanova moba pripada posleničkim narodnim lirskim pesmama, koje su nastale u procesu rada. U njoj se peva o silnoj mobi, starinskom običaju međusobnog pomaganja na selu, čime se naglašava solidarnost. Kao i mnoge posleničke narodne lirske pesme i ova pesma sadrži skriven motiv ljubavi, Jablana prema svojoj gospođi koja je ostala sama "kod dvora".

Porodične narodne lirske pesme često pevaju o uzajamnoj i nežnoj ljubavi među braćom i sestrama. Najviše ljubavi i topline ima u pesmama koje pevaju o ljubavi sestre prema bratu. Poznatoj narodnoj lirskoj pesmi, Najveća je žalost za bratom Vuk Stefanović Karadžić je dao naslov kada ju je štampao prvi put 1815. godine, čime je odredio njenu osnovnu temu.

Pesme o radu, ili posleničke narodne lirske pesme su se često pevale uz rad, i o onim poslovima koji su bili dominantni u nekoj fazi razvoja društva. U vreme nastanka narodne lirske pesme Ovčar i devojka, rad čoveka se uglavnom svodio na tri osnovna zanimanja: zemljoradnju, stočarstvo i domaću radinost - pletenje i tkanje. Naslov i sadržaj pesme ukazuju na osnovni motiv i temu: rad i lepota rada, u koji je utkan i motiv ljubavi.

Mitološke pesme spadaju u najstarije narodne lirske pesme. Nastale su u davna vremena kada ljudu nisu shvatali mnoge prirodne pojave i objašnjavali ih mitološkim predstavama. Često su junaci ovih pesama nebeska tela, Sunce i Mesec, koja su prikazana kao živa bića koja imaju roditelje, dom, svakodnevne obaveze. Poznata lirska narodna pesma sa ovom temom je Sunce će sve ogrejati.

Narodna lirska pesma Nadžnjeva se momak i djevojka spada u posleničke narodne lirske pesme ili pesme o radu. U njoj se veliča druženje na mobi kao zajedničkoj, dobrovoljnoj pomoći u korist svih, na koju su se veoma rado odazivali momci i devojke, jer je to bila retka prilika da budu blizu jedno drugom. Pored motiva rada u pesmi je dat motiv takmičenja, kao i skriven motiv ljubavi između dvoje mladih.

U posleničkim narodnim lirskim pesmama opeva se rad, koji se često doživljava kao lepota i radost, ali i kao prilika za druženje, razgovor pa i ljubav. Narodni pevač je, međutim umeo da uoči razliku između rada na imanju gostoljubivog domaćina i škrtog gazde eksploatatora. Kratka narodna lirska pesma Zao gospodar, koja pripada krugu posleničkih pesama obojena je snažnom socijalnom notom i ističe negativno osećanje koje pobuđuje rad kod zlog gospodara.