Artnit

Nema dana bez očnoga vida
niti prave slave bez Božića!
Slavio sam Božić u Vitlejem
slavio ga u Atonsku Goru,
slavio ga u sveto Kijevo,
al' je ova slava odvojila
sa prostotom i sa veselošću.

Putopis Pisma iz Italije Ljubomira Nenadovića nastao je tokom putovanja po Italiji posle 1850. godine. Ovaj putopis se izdvaja među ostalim njegovim putopisima po tome što je veći deo posvećen crnogorskom vladici Petru Petroviću Njegošu. Zato je i prvobitan naziv ovog putopisa bio Vladika crnogorski u Italiji čime je jasno istaknuta tema, kao i značaj Petra Petrovića Njegoša za Ljubomira Nenadovića.

U Gorskom vijencu Petra Petrovića Njegoša, kolo pesmom podseća na hor u antičkoj drami i u funkciji je kolektiva. U kolima, Njegoš preko naroda kazuje ono što sluti da postoji u dubinama njegove psihe: žudnju za slobodom. Tako se u Gorskom vijencu kola javljaju kao vizija narodne istorije i njene heroike i simbolično izražavaju istorijsku suštinu.

Kroz lik Vuka Mićunovića Petar Petrović Njegoš izražava poglede na viteštvo i na viteza. Vuk Mićunović je živo, otelovljeno herojstvo, nekad oporo, tvrdo, nekad raspevano, uvek postojano, samo na sebe oslonjeno. Nad njegovim čistim, optimističnim junaštvom, nema i najmanjeg oblačka ili bilo kakve sumnje u veličinu i uspeh onoga za šta se bori.

Od svih crnogorskih junaka iz Gorskog vijenca Vuk Mandušić je najbogatiji unutrašnjim protivrečnostima. U njegovom liku Petar Petrović Njegoš je naslikao tipičnog crnogorskog junaka, ali koji je čovek od krvi i mesa, a ne samo "od oružja". U njemu se prepliću junaštvo, mahnitost, ćudljivost, tajna ljubav prema udatoj ženi i dečački iskrena ljubav prema dragim stvarima.

Petar Petrović Njegoš je u svojim epovima Gorskom Vijencu i Luči Mikrokozma, kao i u svojim misaonim pesmama oživeo metafizički i etički pogled na svet u okviru koga se razrešavaju najmučnija i ljudskom umu najnepristupačnija pitanja egzistencije. Donose i odgovore na pitanje šta je čovek i kakav je njegov smisao u kosmičkom poretku.

Inspiraciju za putopis Pisma iz Italije Ljubomir Nenadović nalazi u svojim doživljajima tokom putovanja po Italiji posle 1850. godine. Kroz satiričan humor, divljenje i slavljenje svog roda on opisuje karakteristike italijanskog društva i svih mesta kroz koja je prošao. Iznosio je svoja mišljenja i impresije o svemu i o svakome što je video na putovanju. Sebe je uvek stavljao u drugi plan, što je veoma izraženo kada govori o Petru Petroviću Njegošu.

Vladika Danilo je nosilac političke misli u Gorskom Vijencu Petra Petrovića Njegoša. Suočen sa problemima od čijeg je rešavanja zavisila nacionalna sloboda Crne Gore, mora o svemu dobro da promisli pre nego što donese odluku.

Iguman Stefan je nosilac filozofske misli u Gorskom vijencu, Petra Petrovića Njegoša. On je pravoslavni kaluđer, a njegovo lice je detinjski veselo i zrači optimizmom i verom u život. Njegova filozofija života utkana je poetski snažno u Gorski vijenac.

Likovi u Gorskom vijencu izgrađuju se u tesnoj povezanosti sa osnovnom idejom koja je u njegovom središtu. Želeći da da poetsku sliku crnogorske sredine Petar Petrović Njegoš nije mogao da se ograniči na nekoliko lica nego je uveo narod: kaluđere, glavare, vojsku, svatove, popove, pokajnice, veštice. Sve ove likove pokreće na akciju opšti interes Crne Gore, njena sloboda i oslobođenje. Oni su snažno obojeni nacionalnim interesima.