Artnit

U narodnoj epskoj pesmi Marko Kraljević i beg Kostadin lik Marka Kraljevića je naslikan u duhu i karakteristikama siromašnog čoveka iz naroda i njegovih humanih shvatanja o sinovljevoj dužnosti, ljubavi prema socijalno obespravljenim i u mržnji prema skorojevičkoj nadmenosti.

Posebno mesto u kosovskom ciklusu narodnih epskih pesama ima lik majke u pesmi Smrt majke Jugovića. Taj lik je jedan od najviših umetničkih ostvarenja celokupne srpske književnosti. U njemu je slikovito prikazana herojska tragedija majke koja hrabro podnosi smrt svog muža i svih svojih sinova, do trenutka kada nagomilani, potiskivani bol raznosi celo njeno biće.

Narodna epska pesma Stari Vujadin je jedna od najlepših iz hajdučkog ciklusa. U pesmi je umetnički uobličen motiv hajdučke vernosti i izdržljivosti. Lik Starog Vujadina je jedan od najupečatljivijih u srpskoj epskoj poeziji. Kroz njegov lik su vidno istaknuti hajdučki ponos, viteško dostojanstvo i dubok prezir prema neprijatelju.

Narodna epska pesma Marko Kraljević i Mina od Kostura ima više varijanti. Najpoznatiju varijantu zapisao je od nepoznatog narodnog pevača Vuk Stefanović Karadžić, i objavio u II knjizi Srpskih narodnih pesama pod brojem 6.

Narodna epska pesma iz pokosovskog ciklusa, Smrt vojvode Prijezde po svojoj besedi i dramatičnoj impresiji ubraja se u jednu od najlepših epskih pesama. U njoj je opevan tragičan kraj Todora od Stalaća i njegove ljube Jelice. Vuk Stefanović Karadžić je ovu pesmu čuo i zapisao od Slepe Jece, rođene kao Jelisaveta Marković.

U narodnim epskim pesmama hajdučkog ciklusa opevani su hrabri hajduci. Neki od njih su bili istorijske ličnosti, a neki su književni likovi oblikovani prema istorijskim ličnostima. Jedna od najpoznatijih narodnih epskih pesama koja prikazuje hajdučko držanje na mukama je Mali Radojica. O Radojici, junaku ove pesme istorija ništa ne govori.

Narodna epska pesma Starina Novak i knez Bogosav pripada ciklusu hajdučkih epskih pesama. Kroz ovu pesmu hajdučija je najuverljivije i najpotpunije sagledana. Osim toga, ovo je jedna od retkih pesama u kojoj su obuhvaćena ne samo turska vremena, već je sačuvana jedna uspomena na nepravedne društvene odnose u srpskoj feudalnoj državi.

U narodnim epskim pesmama o Zrinjanima i Ugričićima su opevani mnogi junaci. Najviše ima pesama o slavnom braniocu Sigeta, Nikoli Zrinskom koji je ratovao protiv Turaka još od svoje rane mladosti i prošao kroz mnogobrojne okršaje. Njegov najpotpuniji lik je dat u epskoj pesmi Ban Zrinjanin i Begzada devojka.

Narodna epska pesma Ivo Senković i aga od Ribnika pripada ciklusu uskočkih pesama. U njoj je veoma upečatljivo prikazan lik šesnaestogodišnjeg mladića Ive Senkovića koji menja oca na megdanu sa iskusnim ratnikom, agom od Ribnika i uspeva da sačuva ugled i čast svoje uskočke porodice.

U pretkosovskom ciklusu narodnih epskih pesama čest motiv je borba za presto. Među njima se svojom lepotom naročito ističe pesma Uroš i Mrnjavčevići, za koju je s pravom rečeno da ju je "mogao samo pesnički talenat prvoga reda sastaviti". Narodni pevač je neslogu velikaša i njihovo otimanje o Dušanovo carstvo, shvatio kao glavni uzrok propasti srpske države.